Źródło: materiały kampanii „Dziecko w Sieci”

 

DZIECKO W SIECI – informacje dla rodziców

Ta część jest przeznaczona przede wszystkim dla rodziców, którzy niewiele jeszcze wiedzą o Internecie. Wyjaśnimy krótko, czym jest Internet, jakie daje możliwości i jakie są najpopularniejsze typy aktywności w Sieci. Wskażemy też na konkretne niebezpieczeństwa, które grożą dzieciom w Internecie oraz przedstawimy sposoby ich unikania.
W kontakcie z Internetem, a także podczas lektury tekstów zamieszczonych na tej stronie warto pamiętać o kilku pozornie oczywistych, ale czasami niedostrzeganych faktach:

• Zalety Internetu znacznie przeważają nad jego wadami; 
• Ciekawość dziecka jest rzeczą naturalną; 
• Anonimowość w Sieci jest tylko pozorna; 
• Internet jest dobry, źli bywają jedynie ludzie, którzy go używają.

Czym jest Internet?

Niełatwo jest odpowiedzieć na pytanie, czym jest Internet, przede wszystkim dlatego, że nie jest to jedna, konkretna rzecz, ale rozbudowany system złożony z kilku wzajemnie powiązanych elementów. Podstawową częścią Internetu jest sieć komputerów, do której może się włączyć każdy, kto posiada takie urządzenie. Możliwości uzyskiwane dzięki temu połączeniu są ogromne – przede wszystkim zapewnia ono rozmaite typy komunikacji – tekstową, głosową, video – bez ograniczeń czasowo-przestrzennych. Sprzyja to tworzeniu się społeczności w Sieci, stanowiących kolejny ważny element Internetu. To użytkownicy Sieci wpływają na jej wygląd i sposoby, w jakie się ją wykorzystuje. Trzecim istotnym elementem Internetu jest wszystko to, co robią w nim użytkownicy, czyli zasoby. Internet to niewyczerpane źródło wiedzy, a osoba potrafiąca z niego korzystać może tu znaleźć niemal wszystko, czego potrzebuje.

 Tak właśnie definiuje się Internet w oficjalnych dokumentach (Request for Comments 1462):

• połączone sieci oparte na protokole TCP/IP,
• społeczność używająca i rozwijająca tę sieć,
• zbiór znajdujących się w niej zasobów.

 Jaka jest Sieć? Dynamiczna – jest tworzona przez wszystkich użytkowników, a każdy kolejny internauta w jakiś sposób ją zmienia. Zdecentralizowana – nie ma “kwatery głównej”, a więc jest niezależna, nikt nią nie kieruje, a kierunki rozwoju wyznaczają wszyscy użytkownicy. Brak nadzoru mógłby jednak prowadzić do anarchii, która wpływałaby niekorzystnie na możliwości wykorzystywania Internetu. Ponadto, Sieć może być używana w celach niezgodnych z prawem lub w sposób niebezpieczny dla innych użytkowników. Społeczność internetowa podejmuje więc różnego rodzaju działania, których celem jest wypracowanie zasad korzystania z Sieci (netykiety) oraz ochrona internautów przed osobami, które nie przestrzegają tych zasad.

Aktywności w Sieci

 Co można robić w Internecie? Co zwykle robią tam dzieci? Internet oferuje wiele możliwości, postaramy się omówić najważniejsze z nich:

Netykieta

 Netykieta to internetowy savoir vivre – zasady wypracowywane przez samych użytkowników. Celem ich istnienia jest uczynienie z Internetu medium bezpiecznego dla wszystkich użytkowników, zmniejszenie panującego w nim chaosu oraz wypracowanie w miarę jednolitych zasad działania w Sieci, jak najbardziej efektywnego dla korzystającego i najmniej szkodliwego dla innych użytkowników. Chodzi o pokazanie, jak zachowywać się w Sieci, aby nie być uznanym za intruza, dzięki czemu będzie można we właściwy sposób wykorzystać jej możliwości.

 W Internecie nie ma władzy, która mogłaby ustalać zasady i nadzorować ich przestrzeganie. Netykietę tworzą sami internauci, starając się uczynić to medium jak najbardziej przyjaznym dla każdego użytkownika. Za nieprzestrzeganie jej zasad nie grożą żadne kary, oprócz tych stosowanych przez społeczności. Osoba łamiąca reguły netykiety może być ignorowana, a gdy jej zachowania są szczególnie naganne, mogą być wobec niej zastosowane inne sankcje o nieprzyjemnym charakterze (np. skrzynka pocztowa osoby spamującej - przesyłającej niechciane materiały, np. reklamy - może zostać “zbombardowana” tysiącami e-maili).

Zapoznanie się z zasadami netykiety jest obowiązkiem każdego użytkownika. Rodzice powinni zadbać o to, żeby znały ją ich dzieci, a przede wszystkim żeby rozumiały sens jej istnienia. Jest to ważne dla ich bezpieczeństwa i przyda im się do właściwego i sprawnego korzystania z Internetu.

Netykieta jest zbiorem zasad postępowania (swego rodzaju savoir vivrem) obowiązującym wszystkich (!) użytkowników Internetu. Niepokojący wydaje się fakt, że bardzo wiele osób nigdy o niej nie słyszało.

Spisana netykieta ma uświadamiać lub przypominać użytkownikom zasady obowiązujące w bardzo już licznej społeczności internautów. Te reguły służą nam wszystkim – mnie, Tobie, "im" - abyśmy mogli tworzyć zdrową, bezpieczną społeczność w tym “kraju” (sieci) bez granic.

Zasady netykiety są aktualne, niezależnie od tego, kiedy zostały spisane! Być może zauważyłeś w Sieci coś, co jest z nią sprzeczne, co jednak nie oznacza, że podobne działania są wskazane czy właściwe.

3 główne zasady:

myśl(!),

nie działaj na czyjąś szkodę,

nie nadużywaj.

Twoje dziecko w Sieci

Czy Twoje dziecko korzysta z Internetu? Najprawdopodobniej tak. Czy wiesz, co tam robi? Z kim się kontaktuje? Ile czasu w nim spędza? Jeżeli odpowiedź na którekolwiek z tych pytań brzmi "nie", powinieneś to zmienić. Przecież starasz się wiedzieć, co robi Twoje dziecko, kiedy wychodzi na podwórko, z kim spędza tam czas i kiedy wraca do domu. Być może nasunęła Ci się odpowiedź: Ale Internet nie jest "prawdziwym życiem", tylko rzeczywistością wirtualną. Dziecko jest bezpieczne – przecież siedzi w pokoju obok, nawet jeśli rozmawia właśnie za pośrednictwem Internetu z kimś ze Stanów Zjednoczonych. Takie podejście zdejmuje z rodziców odpowiedzialność za poczynania dzieci w Internecie, ale jest zupełnie nieuzasadnione. Czy dziecko jest naprawdę bezpieczne, skoro w każdej chwili może się zetknąć z materiałami szkodliwymi dla niego ze względu na jego wiek (np. z pornografią)? Czy jest bezpieczne, kiedy nawiązuje z nim kontakt pedofil, a małe doświadczenie życiowe dziecka ułatwia napastnikowi zbudowanie z nim relacji opartej na zaufaniu? Wreszcie, czy Ty sam jesteś bezpieczny, kiedy Twoje dziecko ściąga z Internetu nielegalne wersje oprogramowania lub pirackie kopie filmów czy utworów muzycznych? Czy zdajesz sobie sprawę, że różne formy działania w Sieci mogą być niezgodne z prawem, i to Ty możesz zostać ukarany za wykroczenie dziecka, bo komputer należy do Ciebie, a dziecko jest jeszcze niepełnoletnie?

 Jeżeli jesteś rodzicem dziecka w Sieci, powinieneś:

• zadbać o jego bezpieczeństwo, nawet jeżeli sam nie korzystasz z Internetu;
• postarać się żeby nie robiło ono w Internecie rzeczy, których nie powinno, ze względu na siebie i innych.

Aby zadbać o bezpieczeństwo dziecka w Sieci, powinieneś dysponować dwoma podstawowymi rodzajami wiedzy. Po pierwsze, konieczna jest przynajmniej podstawowa znajomość Internetu. Właśnie z myślą o rodzicach, którzy jeszcze jej nie posiadają, powstał dział na naszej stronie. Po drugie, niezbędna jest wiedza o rodzajach aktywności dziecka w Internecie. Pewnym ułatwieniem może być zamieszczona przez nas lista form aktywności, jednak nic nie zastąpi rozmów z dziećmi, bo każde z nich korzysta z Sieci w inny sposób. Rozmawiaj z dzieckiem o Internecie, interesuj się tym, co dziecko w nim robi, i traktuj takie rozmowy jako wstęp do dyskusji o zagrożeniach czyhających w Internecie i sposobach ich unikania. Przy tej okazji warto też zaznajomić dziecko z netykietą – zarówno z jej zasadami, jak i z powodami, z których należy ich przestrzegać.

 Na kolejnych stronach znajdziesz wskazówki, które pomogą Ci zapewnić Twojemu dziecku bezpieczeństwo, nawet jeśli nie orientujesz się jeszcze zbyt dobrze w tematyce nowoczesnych mediów i Internetu. Przedstawimy też przykładową umowę dotyczącą domowego używania Internetu. Spróbuj sformułować takie porozumienie wspólnie z dzieckiem, uwzględniając jego i swoje potrzeby, a także wiedzę dziecka i Twoją własną (chociażby tę uzyskaną dzięki lekturze tekstów zamieszczonych na naszej stronie). Podpowiemy Ci też, jak możesz reagować na występujące w Internecie zjawiska sprzeczne z prawem, niezgodne z netykietą albo po prostu takie, które uznasz za zagrażające Twojemu dziecku.

 Zagrożenia

W Internecie istnieje wiele potencjalnych zagrożeń, na które narażone może być każdy, zwłaszcza dzieci. Do najważniejszych z nich zaliczyć można:

• kontakt z nieodpowiednimi treściami;
• narażenie na niebezpieczeństwo w prawdziwym świecie;
• różne formy nękania za pośrednictwem Sieci;
• złamanie prawa i/lub narażenie na straty finansowe.

Nieodpowiednie treści

Każdy użytkownik Internetu jest narażony na kontakt z treściami, z którymi nie chciałby mieć do czynienia. W większości są to materiały promocyjne – tak zwany spam, przesyłany do indywidualnych użytkowników (np. za pośrednictwem poczty elektronicznej czy komunikatorów). Mogą to być reklamy, linki prowadzące do stron lub inne materiały w wersji elektronicznej.

 Zwykłe reklamy są dość uciążliwe, warto jednak pamiętać, że w ten sam sposób można się zetknąć także z innymi, bardziej zagrażającymi treściami – na przykład z pornografią albo materiałami propagującymi nienawiść i agresję czy też zachęcającymi do działań niebezpiecznych lub sprzecznych z prawem. Na takie treści może się też natknąć Twoje dziecko.

Jak temu zapobiec?

• nie odbieraj e-maili od nieznajomych i naucz Twoje dziecko, żeby również przestrzegało tej zasady. W ten sposób ochronisz siebie i dziecko nie tylko przed niepożadanymi treściami, ale także przed wirusami i rozsyłanymi tą drogą plikami, które mogą zniszczyć dane na dysku Twojego komputera lub wywołać jego awarię. Najlepszym rozwiązaniem jest zastosowanie programu do sprawdzania poczty elektronicznej na serwerze, który umożliwia usuwanie listów, zanim trafią one na twardy dysk Twojego komputera. Polskim darmowym programem, który zapewnia taką możliwość, jest skrzynka Bogiego. Z konfiguracją programu i jego możliwościami możesz zapoznać się na stronie producenta.
• nie podawaj swojego adresu e-mail jeśli nie jest to konieczne. Dane osobowe są dziś bardzo cenną informacją, ponieważ m.in. umożliwiają reklamodawcom dotarcie do potencjalnych klientów. Kiedy upubliczniasz swój adres e-mail, pamiętaj, że mogą wykorzystać go ludzie, którym wcale nie chciałbyś go ujawnić.  Broniąc się przed programami do "wychwytywania" adresów e-mail możesz maskować swój adres, pisząc np. twój_nickUSUŃTO@serwer.pl.
• aby chronić swoje dziecko, stosuj programy filtrujące. Mogą być one wbudowane w przeglądarkę lub funkcjonować jako odrębne programy. Porozmawiaj na naszym forum o swoich doświadczeniach z takimi programami, napisz, które z nich uważasz za najlepsze, i zapoznaj się z opinią innych osób.

Zagrożenie w prawdziwym świecie

Zachowania innych ludzi w Internecie mogą być dla Ciebie i Twojego dziecka nieprzyjemne lub irytujące, ale prawdziwe niebezpieczeństwo z ich strony grozi Wam praktycznie tylko poza rzeczywistością wirtualną. Dotyczy to zwłaszcza dzieci, które są z natury ufne. NIGDY nie zapominaj i nie pozwól zapomnieć dziecku o tym, że nie wiadomo, kim naprawdę jest osoba po drugiej stronie sieci internetowej, niezależnie od tego, za kogo się podaje.

Do spotkań z osobami poznanymi w Sieci dochodzi i będzie dochodzić, a większość z nich jest korzystna dla obu stron. Mogą być początkiem wielkiej przyjaźni lub po prostu sfinalizowaniem aukcji internetowej. Nie ulega jednak wątpliwości, że Internet stał się wymarzonym “terenem łowieckim” dla wielu przestępców, począwszy od zwykłych złodziei, a skończywszy na pedofilach. Pamiętaj o tym i przekaż tę świadomość Twojemu dziecku – dzięki temu uniknie wielu zagrożeń, bo na przykład będzie wiedziało, że nie należy udawać się na takie spotkania samotnie.

 Nękanie w Internecie

Wielu użytkowników Internetu, zwłaszcza tych młodych, czerpie przyjemność z nękania innych w Sieci, na przykład przez "bombardowanie" ich skrzynek pocztowych setkami e-maili, albo przesyłanie obraźliwych listów czy wiadomości za pomocą komunikatorów. Robiąc to “dowcipnisie” są zwykle przekonani o swojej anonimowości.

 Nie odpowiadaj na takie zaczepki, bo Twoja reakcja tylko zachęci sprawcę do dalszego działania. Jego anonimowość jest tylko pozorna, a najlepszym sposobem na pozbycie się problemu jest doniesienie o nim dostawcy Internetu, z którego usług korzysta napastnik (możesz go zidentyfikować na podstawie unikatowego numeru IP), administratorowi serwera konta pocztowego, z którego został wysłany niepożądany e-mail, lub administracji komunikatora.

 Łamanie prawa/straty finansowe

W Sieci realizuje się coraz więcej transakcji finansowych, bo takie rozwiązanie jest szybsze, a często również tańsze od tradycyjnych zakupów. Rośnie popularność bankowości internetowej i portali aukcyjnych. Tam, gdzie pojawiają się pieniądze, można zetknąć się z osobami, które próbują je zdobyć w nielegalny sposób. Możesz paść ofiarą oszusta, który prześle Ci inny przedmiot niż ten, który wylicytowałeś na aukcji. Ktoś może włamać się do Twojego konta bankowego. Złodziej może użyć Twojej karty kredytowej do pokrycia płatności w Internecie (tu często sprawcami są dzieci). Pamiętaj o kilku zasadach bezpieczeństwa:

• traktuj tego typu informacje (numery kart, informacje dotyczące konta w banku internetowym) ze szczególną ostrożnością;
• bądź szczególnie ostrożny w przypadku transakcji realizowanych za pośrednictwem Internetu, bez kontaktu osobistego. Jeśli natomiast transakcja ma być sfinalizowana podczas spotkania w rzeczywistym świecie, nie idź na nie sam i zorganizuj je w publicznym miejscu;
• porozmawiaj z dzieckiem o transakcjach realizowanych przez Internet i pokaż mu związane z nimi zagrożenia. Nie zniechęcaj go do tej formy zakupów i realizowania transakcji, ale nie pozwól, aby dziecko dokonywało ich samodzielnie.

Odrębny problem stanowi piractwo, upowszechniające się w Sieci m.in. za pośrednictwem programów peer-to-peer. Łamanie licencji na oprogramowanie i praw autorskich (filmy, muzyka) jest niezgodne z prawem i trzeba mieć tego świadomość.

Jak interweniować?

Podstawowym celem jest oczywiście uniknięcie sytuacji zagrożenia. Stąd główny nacisk, również w kampanii “Dziecko w sieci”, kładziemy na profilaktykę. W końcu lepiej uniknąć sytuacji, w której dziecko byłoby narażone na niebezpieczeństwo. Niestety, nie zawsze to się udaje. Dlatego ważne jest, byśmy wiedzieli, co zrobić, jeśli już – odpukać – stanie się coś złego.

Może się tak zdarzyć, że dziecko przyjdzie i powie nam, że coś się stało, coś je zaniepokoiło, czy przestraszyło, z jakiegoś powodu poczuło się skrępowane. Podstawowa zasada dla nas, dorosłych, to – nie krytykować i nie obwiniać. Nie lekceważmy takiej informacji. Nie zbywajmy dziecka, nie mówmy, że nie mamy teraz czasu. Nie wpadajmy też w panikę, nie reagujmy nerwowo. Pochwalmy dziecko za to, że nam powiedziało i zapewnijmy je o tym, iż to nie jest jego wina i może liczyć na naszą pomoc.

Możemy mieć taki odruch, by “odciąć” internet. Z niego wypłynęło zagrożenie, więc chcąc chronić dziecko, izolujemy je od źródła zagrożenia. Wydawałoby się to logiczne. Pamiętajmy jednak, iż trzeba tu wykazać się zdrowym rozsądkiem i wrażliwością. Dziecko może odebrać to odcięcie sieci jako karę. A przecież nie chcemy karać, bo dziecko nie zrobiło niczego złego. To ktoś inny zasłużył na karę – ten, kto zagroził naszemu dziecku.

Poprośmy dziecko, by opowiedziało nam, co się stało. Wysłuchajmy spokojnie, dając mu możliwość swobodnej wypowiedzi, poprośmy, by pokazało nam w komputerze, co się stało. Sprawdźmy po prostu, co tak naprawdę się wydarzyło.

Czasami może to oznaczać, że zobaczymy coś naprawdę obrzydliwego. Naturalnym odruchem może być chęć wyrzucenia tego – skasowania pliku, czy listu. Nie róbmy tego. W ten sposób niszczymy dowody. Niczego w komputerze nie wolno usuwać, zostawmy w nim wszystko tak, jak jest.

Pod żadnym pozorem nie próbujmy działać na własną rękę. Mając dobre intencje możemy niechcący narobić wielu szkód, a nawet nieświadomie złamać prawo. Pamiętajmy też, że w legalny sposób nie możemy dotrzeć do danych pozwalających jednoznacznie zidentyfikować sprawcę.

Jeśli mamy podejrzenie, że zostało złamane prawo, to właściwym rozwiązaniem jest zawsze jak najszybsze powiadomienie o tym policji. Nie obawiajmy się tego. Udział w postępowaniu karnym nie jest co prawda niczym przyjemnym, ale w końcu wizyta u dentysty też nie jest miła, a jednak chodzić do niego trzeba. Zadzwońmy pod numer 997 lub 112 (z telefonu komórkowego) albo zgłośmy się do najbliższego komisariatu. Policjant ma obowiązek przyjąć od nas zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa.

Oczywiście, nie każdy funkcjonariusz zna się na komputerach i internecie. Dlatego warto podpowiedzieć mu kontakt z Fundacją Kidprotect (www.kidprotect.pl), CERT Polska (instytucją zajmującą się bezpieczeństwem sieci – www.cert.pl w ramach państwowej struktury o nazwie NASK – www.nask.pl) lub odpowiednim oficerem, działającym w Komendzie Wojewódzkiej Policji albo z oficerami Komendy Głównej Policji (www.policja.pl). Wiadomość do Komendy Głównej Policji możemy wysłać na adres email: hajduk@kgp.waw.pl.

Tam można uzyskać pomoc. Jeśli sprawa wymaga przesłuchania dziecka, domagajmy się zastosowania tzw. niebieskiego pokoju (więcej informacji o procedurach związanych z udziałem dziecka w postępowaniu karnym można znaleźć na stronach Fundacji Dzieci Niczyje – www.fdn.pl).

Jeśli dziecko natrafiło w Internecie na niewłaściwe treści, zwłaszcza na pornografię, to możemy zgłosić to jako przestępstwo. Nie wyciągajmy jednak pochopnych wniosków i nie obwiniajmy dziecka o to. Mogło ono trafić na taką stronę zupełnie niechcący. Twórcy witryn pornograficznych bardzo często wprowadzają na nie mylące opisy, używają wprowadzających w błąd adresów.

 Rady dla rodziców

Powinieneś dołożyć wszelkich starań, aby zapewnić Twojemu dziecku bezpieczeństwo w Sieci, nie zapominając o kilku faktach, o których wspominaliśmy na samym początku: zalety Internetu znacznie przeważają nad jego wadami;

• ciekawość dziecka jest rzeczą naturalną;
• anonimowość w Sieci jest tylko pozorna;
• Internet jest dobry, źli mogą być jedynie używający go ludzie.

Zapobieganie zagrożeniom polega przede wszystkim na podejmowaniu działań, dzięki którym będziesz mógł się dowiedzieć, w jaki sposób Twoje dziecko spędza czas w Sieci, a także na rozmawianiu z dzieckiem, by skłonić je do zachowywania ostrożności.

Co robić

1.   Unikaj ustawiania komputera w pokoju dziecka. Jeżeli to zrobisz, trudno Ci będzie kontrolować czas, jaki spędza przed komputerem, i godziny, w których to robi. W wypadku komputera i Internetu powinny obowiązywać takie same zasady, jakie stosuje się w prawdziwym życiu – jeśli nie pozwalasz dziecku grać przez 7 godzin bez przerwy w piłkę nożną ani spotykać się ze znajomymi o trzeciej w nocy, to dlaczego miałoby grać przez wiele godzin dziennie w gry komputerowe albo używać Internetu w czasie, kiedy powinno spać. 

2.   Nie używaj kilku kont w systemach operacyjnych, które oferują taką możliwość. Dzięki temu będziesz się orientować w rodzajach aktywności podejmowanej w Sieci przez Twoje dziecko. 

3.   Używaj programów filtrujących. Wiele przeglądarek internetowych jest wyposażonych w takie narzędzia, ale istnieją również zewnętrzne programy blokujące treści nieodpowiednie dla dzieci. Jest to szczególnie ważne w wypadku młodszych dzieci, które najczęściej natrafiają na tego typu treści przypadkowo i są szczególnie podatne na ich negatywny wpływ. 

4.   Ze starszymi dziećmi, które zazwyczaj “radzą” sobie z filtrami i często same poszukują materiałów niekoniecznie dla nich przeznaczonych, trzeba po prostu rozmawiać. 

5.   Ustal z dzieckiem zasady używania komputera i Internetu, spisz je i zawieś w okolicach komputera. 

6.   Jeśli Twoje dziecko nie zna Internetu, zapoznaj je z nim lub odkrywajcie go razem. Jeśli zna, poproś je, żeby było Twoim przewodnikiem po wirtualnym świecie. Pozwoli Ci to poznać i ukierunkować internetowe zainteresowania dziecka. Staraj się, żeby Internet był aktywnością rodzinną, surfuj po Sieci razem z dzieckiem. 

7.   Zachęcaj dziecko do rozwijania zainteresowań za pośrednictwem Internetu, do robienia w nim rzeczy pożytecznych. Wynajduj dla niego strony, listy i fora dyskusyjne zgodne z jego hobby. 

8.   Ustal z dzieckiem, jakich danych nie powinno ujawniać w Internecie w żadnym wypadku (np. adresu zamieszkania), a które może podawać w określonych okolicznościach (np. adres e-mail). 

9.   Staraj się poznawać internetowych przyjaciół swojego dziecka tak, jak czynisz to w realnym świecie. Na ogół trafniej niż dziecko wyczujesz kłamstwo, dzięki czemu możesz uchronić je przed niebezpieczeństwem.  

10.  Zrób wszystko, żeby Twoje dziecko nie umawiało się na spotkania w prawdziwym świecie z osobami poznanymi przez Internet. Jeśli do takiego spotkania ma jednak dojść, udaj się na nie z dzieckiem. 

11. Zgłaszaj incydenty, które uznasz za szkodliwe dla Twojego dziecka, odpowiednim organizacjom zajmującym się ściganiem przestępstw internetowych. 

12. Nie używaj komputera ani Internetu w roli opiekunki do dzieci.

 O czym rozmawiać

Rozmawiaj z dziećmi o Internecie. Poznaj ich sieciowe aktywności, mów o tym co powinny a czego nie mogą robić w Sieci. Niech wiedzą, że zawsze mogą zwrócić się do ciebie o pomoc w rozwiązaniu problemów wynikających z używania Sieci.

1.   Przekonaj dzieci, że powinny informować cię za każdym razem, kiedy znajdą w nternecie coś, co sprawi, że poczują się skrępowane, zawstydzone, urażone lub w jakiś inny sposób źle.

2.   Naucz dziecko, że informacje w Internecie nie zawsze są wiarygodne. Wskaż mu inne sposoby zdobywania wiedzy, aby mogło konfrontować wiadomości z Sieci z innymi materiałami.

3.   Rozmawiaj o właściwych zachowaniach w Internecie ujętych w netykiecie, tłumacząc dlaczego dziecko powinno się do niej stosować.